Соғлом она – соғлом бола

Лактацион аменорея усули (ЛАУ)

ЛАУ алгоритми:

· Болани фақат кўкрак сути билан эмизиш (боланинг талабига қараб, тунда эмизиш, кўкрак сутини бошқа озуқа билан алмаштирмаслик)

· Туғруқдан кейин ҳайз бошланмаганлиги

· Туғруқдан кейин 6 ойдан кўп вақт ўтмаган бўлса

Ноконтрацептив хусусияти:

· Бола учун пассив иммунизация

· Озуқа манбаи

· Юқумли касалликлар манбаи бўлган озуқа ва жисмлардан йироқ бўлади

· Она учун: туғруқдан кейин қон кетиши камаяди

Ҳимояловчи резина восита

Эркаклик аъзосига кийдиришга мўлжалланган юпқа латекс резинали қопча ёки ғилоф. Бу эркак жинсий аъзосига жинсий алоқадан олдин кийдирилади. Бунда эркак уруғ суюқлиги (сперма) аёл қинига тушмайди. Бу восита тўғри фойдалангандагина самарали ҳисобланади, жинсий алоқа даврида юқиши мумкин бўлган тери-таносил касалликлари ва ОИТС (СПИД)дан сақлайди.

Афзаллиги:

· Топиш осон, арзон

· Айнан керак пайтда ҳомиладорликдан сақлайди

Эҳтимолий салбий таъсирлар:

· Кам одамларда учрайдиган, латексга аллергия бўлиши мумкин ва шунинг учун қўлланилмайди

· Нотўғри қўлланганда йиртилиши мумкин.

Фармацевтик восита

Кўпиксимон, крем, гель ёки шам кўринишида, жинсий алоқадан олдин қинга киритилади ва спермани кучсизлантиради ёки ўлдиради.

Афзаллиги:

· Ҳар бир жинсий алоқа вақтида тўғри қўлланилганда ЖЙОЮКни баъзи бир турларини ва ҳомиладорликни олдини олади

· Боласини эмизадиган аёллар учун қулай

· Лактация жараёнига таъсир қилмайди

· Айнан керак пайтда ҳомиладорликдан сақлайди.

Ихтиёрий жарроҳлик контрацепцияси

Ҳомиладорликни олдини олиш мақсадида операцияни аёлда ёки эркак кишида қилиш мумкин

· Эркаклар стерилизацияси (вазэктомия) – тухумлардан спермани олиб келадиган уруғ йўлларини кесилиши

· Аёлларда: тухум хужайраларини бачадонга олиб келувчи найларини боғланиши ёки кесилиши.

Афзаллиги:

· Юқори самарадорликка эга бўлган оилани режалаштириш усули.

Қарши кўрсатмалар:

· Бошқа бола кўришни хоҳламаслигига ишонч ҳосил қилмаган жуфтликлар ёки шахслар учун ишлатиб бўлмайдиган усул.

Эҳтимолий салбий таъсирлар:

· Операциядан кейин бир неча кун давомида ноқулайликлар бўлиши мумкин.

Календар/тақвим усули

· Исталмаган ҳомиладорликдан сақланишни табиий усули. Аёл ўз ҳайз циклини диққат билан кузатиб, ҳомиладорлик бўлиши мумкин бўлган пайтда жинсий ҳаётдан тийилади ёки резина ғилофдан фойдаланади.

· 80% самарадорликка эга.

Овуляция вақтини (тухум ҳужайра ажралиши) базал ҳароратни ўлчаш усулиорқали белгилаш мумкин. Бу усулнинг таъсири қуйидагичадир: овуляция содир бўлгандан кейин прогестерон гормони ишлаб чиқилади. Бу гормон тана ҳароратини 0,3-0,6 градусга кўтаради. Аёл ҳар куни эрталаб ўринда ётган ҳолатда қинга ёки тўғри ичакка термометр қўйиб базал ҳароратини ўлчайди (бунда фақат битта термометрдан фойдаланиш зарур). Махсус график тузилиб унга ҳар куни термометр кўрсатгичлари ёзиб борилади. Графикда ҳароратнинг 0,5-0,6 градусга бирдан кўтарилганлигини кўриш мумкин. Мана шу кўтарилишдан бир кун олдинги давр овуляция жараёнига тўғри келади. Ҳарорат кўтарилгандан кейинги 3 кунгача жинсий алоқадан сақланмоғи керак.

Қарши кўрсатмалар:

· Аёл ўз ҳайз циклини диққат билан кузатиб бориши лозим. Ҳомиладорлик бўлиши мумкин пайтда, жуфтлик жинсий ҳаётдан тийилишига ёки резина ғилофдан фойдаланишга тайёр бўлиши керак

· Бу усул ҳайз цикли норегуляр, эмизувчи, жуда ёш ва менопаузага яқинлашаётган аёллар учун қийинчилик туғдириши мумкин.

Она саломат бўлгандагина соғлом фарзанд дунёга келади. Туғишлар оралигидаги муддатнинг 3 йилдан кам бўлмаслиги аёл соғлиғини тикланишига, туғилган боланинг жисмоний ва маънавий ўсиши ҳамда кейинги ҳомиланинг соғлом ривожланишига имконият яратади. Туғруқлар орасидаги муддатни сақлашда ҳомиладорликнинг олдини олишнинг замонавий усуллари сизга ёрдам беради.

Замонавий контрацепция усулларидан фойдаланмоқчи бўлсангиз, албатта шифокор-гинеколог билан маслаҳатлашинг. Шифокор-гинеколог Сизга соғлиғингизга ва ёшингизга мос келадиган усулни танлашда ёрдам беради.

ОИВ инфекцияси ва келажак авлод

Одам иммунтанқислик вируси (ОИВ) касаллиги бутун дунёни қора булут сингари эгалламоқда. Жаҳон соғлиқни сақлаш ташкилотининг маълумотига кўра 2008 йилнинг 1 январига қадар дунёда 33,2 миллион киши ОИВ касаллигининг вируси билан яшамоқда. Бу даҳшатли офатдан ҳар йили 3,0 миллионга яқин киши вафот этаяпти. Шундан, болалар 600-700 мингни ташкил этади.

Касалликнинг бунчалик тез кўпайиб кетишига сабаб нима, деган саволга қуйидагича жавоб бериш мумкин:

Биринчидан, касалликни келтириб чиқарувчи вирусга таъсир этиб, уни инсон организмидан тозалайдиган дори воситалари ҳанузгача топилгани йўқ. Демак, одам то умрининг охиригача касаллик манбаи бўлиб қолади.

Иккинчидан, касалликнинг олдини олишга қодир бўлган вакцина ишлаб чиқилмаган.

Учинчидан, вирусни юқиш хавфи юқори бўлган шарм-ҳаёни унутган шахслар, яъни гиёҳвандлар, бетартиб жинсий ҳаёт кечирувчи шахсларнинг жамиятда борлиги.

Тўртинчидан, аҳолининг, айниқса, ёшларнинг ОИВ инфекцияси бўйича билим савиясининг пастлиги.

ОИВ ва ОИТСнинг бир-биридан фарқи нимада? ОИВ инфекцияси–инсон организмида вируснинг борлиги, аммо касаллик аломатлари ҳали намоён бўлмаган давр. Бундай инсон вирус ташувчи ҳисобланади. ОИТС – касалликнинг сўнгги босқичи. Бу даврда инсон организми ҳар қандай касалликка бардош бериш хусусиятини йўқотади.

Касалликнинг бошланиш даври: вирус организмга тушгандан сўнг узоқ вақт 3 ойдан 10 йилгача ва ундан ҳам кўпроқ давргача яшагани сабабли инсон уни кўп кишиларга юқтириши мумкин. Касаллик ОИВ ҳолатидан ОИТС ҳолатига ўтиши муқаррар. Сабаби бу даврда иммун тизими фаолияти бузилиши натижасида организмнинг турли микробларга қарши курашиш хусусияти бутунлай камайиб, йўқолиб кетади. Натижада, дуч келган микроблар турли касалликларни пайдо қилиши мумкин. Беморнинг касалликдан тузалиши қийин бўлади ва охир оқибат ўлим билан якунланади.

Касаллик вируси одамга қондан, эркакларнинг шаҳватидан, аёллар жинсий ажралмаларидан, касалланган онадан болага ўтиш йўли билан юқади.

Касаллик асосан қуйидаги ҳолатларда юқади:

· вирус билан зарарланган қон ва қон таркибий қисмлари қуйилганда;

· гиёҳванд моддани қон томирларига юбораётганида умумий шприц ва игнадан фойдаланилганда;

· касалланган шахс билан жинсий алоқада бўлганда;

· касалланган онадан ҳомиладорлик даврида ҳомилага, туғруқ жараёнида ҳамда кўкрак сути билан эмизганда гўдакка юқиб қолиши мумкин.

Вирус қуйидаги ҳолатларда юқмайди:

· қўл бериб сўрашганда, ўпишганда, қучоқлашиб кўришганда;

· ҳаво томчи йўли билан (йўталганда, аксирганда);

· умумий-маиший буюмлардан фойдаланганда;

· касалхонага беморни кўргани борганда;

· қон сўрувчи ҳашаротлар чаққанида;

· умумий ҳожатхонадан фойдаланганда;

· озиқ-овқат ва умумий идиш-товоқдан фойдаланганда;

· сув ҳавзаси, ҳаммом, ванналардан биргаликда фойдаланилганда;

· ички ва устки кийим орқали.

Мабодо ўзингизга ОИВ юқиб қолди, деб ўйласангиз нима қилиш керак? Бундай ҳолларда энг аввало тушкунликка тушмасдан ОИТСга қарши кураш марказларига, даволаш профилактика муассасаларига, ишонч ва аноним хоналарига мурожаат қилинг. У ерда ОИВ инфекцияси бўйича ўзингизни қизиқтирган барча саволларга жавоб топасиз. У жойларда конфиденциал, ҳуфиёна ва шахсини сир сақлаган ҳолда хизмат кўрсатилади. Истасангиз тегишли лаборатория текширувидан ўтишингиз мумкин. Барча ҳизматлар бепул.

Темир танқислиги анемияси ва уни олдини олиш

Темир танқислиги анемияси бу камқонликнинг кенг тарқалган тури бўлиб, у кўп ҳолларда ҳаёт учун зарур бўлган элемент - темирнинг етарли миқдорда қабул қилинмаслиги натижасида юзага келади. Истеъмол қилинаётган озиқ-овқат маҳсулотлари таркибида темир моддасининг етишмаслиги ҳамда тўғри овқатланиш асосларига риоя этмаслик организмда темир танқислигини юзага келтирувчи сабаблар ҳисобланади. Темир қизил қон таначалари-эритроцитларнинг асоси бўлган гемоглабиннинг ташкилий қисми ҳисобланади. Гемоглобин ҳаёт учун зарур бўлган кислородни ўпкадан олиб, организмнинг барча тўқима ва аъзоларга етказади, моддалар алмашувининг энг охирги маҳсулоти бўлган карбонад ангидрид газини ўзига бириктириб, ўпкага етказади ва уни ўпка орқали чиқиб кетишини таъминлайди.

Кичик ёшдаги болаларда, уларнинг жуда тез ўсиши ва ривожланиши, ҳомиладор аёлларда ҳомиланинг ривожланиши ва ўсиши, туғиш ёшидаги аёлларда ҳайз кўриш сабабли темирга бўлган эҳтиёж, бошқаларга нисбатан 3-6 марта юқори бўлади. Шунинг учун туғиш ёшидаги аёллар ва болаларда темир танқислигини ривожланиши эҳтимоли юқори бўлади.

Темир танқислиги анемиясининг асоратлари қуйидагилардан иборат:

· ҳомиладор аёлда боланинг нимжон, иммунитети паст ва анемия ҳолатида туғилиши;

· боланинг белгиланган муддатдан олдин, шунингдек боланинг кичик вазн билан туғилиши;

· ҳомила ривожланишининг сусайиши, бола ташлаш, боланинг ўлик туғилиши;

· туғиш ва туғишдан кейинги қон кетишлар оқибатида аёлнинг шахсий саломатлигининг оғирлашиши;

· болалар ва ўсмирларда - 2 ёшгача бўлган бола миясининг ривожланишига тиклаб бўлмас даражада салбий таъсир кўрсатиши;

· юқумли касалликларга берилувчанликнинг ортиши, касалликларнинг оғир кечиши ва уларни сурункали тус олиши;

· боланинг ақлий ва жисмоний ривожланишининг соғлом тенгдошларига қараганда ортда қолиши, маълумотларни қабул қилиш қобилиятининг сусайиши, мактабда ўзлаштиришнинг пастлиги.

Болаларда темир танқислиги анемияси ҳолатида кислород етишмаслигидан бош мия азият чекади, бу атроф-муҳитга қизиқишнинг сусайиши билан намоён бўлади. Бундай болалар уй вазифасини бажаришда диққат-эътиборли бўлишга кучи етмайди. Англаш жараёни ҳам сустлашади.

Қуйидаги белгилар кузатилса шифокорга мурожаат этиш зарур:

- кесак, лой, бор, кўмир, қоғоз, хом ҳамир, шама, хом макарон, хом гуруч ейиш каби истакларнинг пайдо бўлиши;

- керосин, бўёқ, ацетон, лак, мазут, зах кабиларнинг ҳидларини ёқтириши;

- тирноқнинг мўрт, ғадир-будир бўлиб қолиши ва қаватларга ажралиши ва тирноқ устида бўйлама ва кўндаланг чизиқларнинг пайдо бўлиши;

- қуйиқ луқмани юта олмаслик ҳолати, шунинг учун камқонликка чалинган беморлар ҳар луқмани суюқлик ёрдамида ютишлари;

- юзнинг оқариши, лаб ҳамда пастки қовоқнинг ички юзасини рангсизланиши;

- умумий беҳоллик, иш қобилиятининг пасайиши, уйқувчанлик;

- озгина жисмоний ҳаракат ҳам ҳансирашни юзага келтириши;

- хотира ва диққатнинг ёмонлашиши;

- меҳнат фаолиятининг сусайиши ва доимий қувватсизлик;

- бошнинг айланиши ва чарчаш.

Темир танқислиги анемиясини қандай олдини олиш мумкин?

Темир танқислиги анемиясини олдини олиш, уни даволашдан кўра енгилдир. Уни олдини олиш 3 йўналишда олиб борилади:

1. Саплементация. Профилактиканинг бу усулида шифокор назорати остида туғиш ёшидаги аёллар, ҳомиладор аёллар, 2 ёшгача бўлган болалар, ўсмир қизларга 2 йил давомида ҳафтасига 1 марта темир ва фолат кислотаси таблетка ва сироплари профилактик дозада берилади. Бу темир танқислиги анемияни олдини олишнинг тезкор усули ҳисобланади.

2. Фортификация. Темир танқислиги анемияси ва фолат кислотасининг етишмовчилигини кенг аҳоли қатлами орасида олдини олиш мақсадида 1 нав ун темир, цинк, фолат кислотаси ва «В» гуруҳ витаминларлар билан бойитилмоқда. Темир ва витаминлар билан бойитилган ундан тайёрланган маҳсулотлар - мунтазам истеъмол қилиш темир танқислиги анемиясининг олдини олишнинг энг арзон ва осон усулидир. Фақат бойитилган ундан тайёрланган таом ва маҳсулотларни ҳар куни истеъмол қилиш катта одамлар ва ўсмирларнинг темирга бўлган эҳтиёжини қондиришга ёрдам беради. Буғдой унини бойитиш маҳсулоти қилиб олинишига сабаб, унни аҳолининг барча қатлами истеъмол қилади ва уни барча ҳарид қилади. Бойитиш уннинг рангини, мазасини ва ҳидини ўзгартирмайди. Уннинг сифати таом тайёрлаш давомида одатдагидай қолади.

3. Соғлом овқатланиш - темир танқислиги анемиясини олдини олишда овқатланишни тўғри ташкил этиш муҳим аҳамиятга эга.

Темирга бой озиқ-овқат маҳсулотларини истеъмол қилиш зарур. Буларга гўшт ва гўшт маҳсулотлари, балиқ ва парранда гўшти қимматли оқсил ва осон сўриладиган темирнинг манбаи ҳисобланади. Ловия, нўхат, мош каби дуккаклилар темир ва оқсил сақловчи ўсимлик маҳсулотлари ҳисобланади. Бу маҳсулотлар гўшт ўрнини босувчи маҳсулотлардир деса муболаға бўлмайди. Агар гўшт ва балиқ бўлмаса, ловия, мош ва нўхат каби дуккаклилардан тайёрланган таомларни истеъмол қилиш зарур. Мева шарбатлари, сабзовот ва кўкатлар ҳамда улардан тайёрланган салатлар ёки қатиқ, кефир, айрон билан бирга истеъмол қилиш улардаги темирнинг сўрилишини кучайтиради. Чой, кофе ва какаодаги танин моддаси эса, аксинча темирнинг сўрилишини 40-100%гача камайтиради. Шунинг учун овқатланиш жараёнида чой ичмаслик керак, чой ўрнига мева шарбатлари ёки қайнатилган сув истеъмол қилиш зарур бўлади. Болаларда темир танқислиги анемиясини олдини олишнинг энг самарали усули кўкрак билан эмизиш амалиётига риоя этиш, ҳамда6 ойликдан кейин болани аста-секин, кўкрак сутидан ажратмаган ҳолда қўшимча овқатлантиришга ўргатишдир. Болани 24 ойлик бўлгунга қадар кўкракдан ажратиш мумкин эмас. Бола 3 ёшга етгунга қадар, чой берманг, таомига шакар ёки туз қўшманг.